Cây bách bộ có độc không? Cách sử dụng bách bộ trị ho hiệu quả

Bách bộ từ lâu đã được sử dụng phổ biến trong dân gian để hỗ trợ giảm ho, xua tan đờm, ngăn ngừa hen suyễn, giảm viêm, giảm đau và điều trị một số bệnh ngoài da. Vậy cụ thể cây bách bộ chữa bệnh gì? Và cây bách bộ có độc không? Hãy cùng tìm hiểu ngay qua bài viết sau.

Đặc điểm cây bách bộ

Bách bộ có tên khoa học Stemona tuberosa Lour. hay còn được người dân gọi là cây ba nươn, dây đẹt ác, slam slip lạc… Cây thuộc loại ưa ẩm, ưa sáng và có thể hơi chịu bóng; thường được mọc ở nơi đất ẩm, màu mỡ. Trồng cây bách bộ tại nơi đất tơi, xốp sẽ môi trường lý tưởng cho bách bộ ra củ nhiều và to hơn. 

Bách bộ thuộc loại dây leo bằng thân quấn hoặc thân thảo. Rễ củ hình trụ, mập, nạc, nhiều mọc thành khóm dày dài 15 – 30cm. Thân màu lục nhạt, nhẵn, hình trụ, hơi phình lên ở những mấu. 

Lá có gốc hình tim có cuống dài, mọc đối hoặc so le, có 7 – 13 gân chính bình cung. Cụm hoa mọc ở kẽ lá, gồm 1 – 2 hoa màu vàng lục, mặt trong màu đỏ tía, có mùi hôi; bao hoa gồm 4 bộ phận giống nhau, hẹp ngang, thuôn dài khoảng 4cm; 4 nhị, chỉ nhị ngắn. 

Quả nang hình trứng trong mỗi quả có 5 – 6 hạt. Bách bộ có thể được nhân giống bằng cách gieo hạt trong vườn ươm rồi đánh cây con đi trồng. 

Vào thời tiết khô ráo, khi cây đã trưởng thành, rễ của dược liệu thường sẽ được thu hoạch. Sau khi thu hoạch, đem rễ đi rửa sạch đất và cắt bỏ hai đầu, sau đó đem nhúng nước sôi hoặc đồ vừa chín hoặc . Lọc những rễ nhỏ để nguyên, rễ to quá có thể bổ đôi, rồi phơi nắng hoặc sấy khô ở nhiệt độ 50-60℃ bảo quản dùng dần.

Cây bách bộ có công dụng gì?

Theo đông y bách bộ có vị ngọt, đắng, tính hơi ấm, có tác dụng nhuận phế, sát trùng. Chính vì vậy, bách bộ thường được dùng để hỗ trợ giảm ho, xua tan đờm, ngăn ngừa hen suyễn, kiểm soát sâu bệnh, giảm viêm, giảm đau và điều trị một số bệnh ngoài da. 

Theo y học hiện đại, các nghiên cứu về hóa học và dược lý cho thấy rằng các alkaloid trong rễ cây là thành phần hiệu quả chính quyết định  các hoạt tính sinh học của bách bộ, chẳng hạn như chống ho, chống viêm, hoạt tính chống lao, chống vi khuẩn.

Bên cạnh đó, các hoạt chất chứa trong cây bách bộ cũng đã được nghiên cứu và chứng minh tác dụng của cây bách bộ, gồm: 

• Tác dụng chống viêm, kháng khuẩn, ức chế trung tâm hô hấp mà không ảnh hưởng đến cơ tim.: methyl ferolate được phân lập từ rễ cây bách bộ có thể là chất ức chế con đường phosphor kinase được hoạt hóa bằng nguyên phân và có thể là chất chống viêm tiềm năng.
• Tác dụng diệt chấy rận, rệp mà không độc không kích ứng đối với người dùng. Sử dụng bách bộ kết hợp với tần giao nghiền nhỏ cho vào lồng tre xông khói lên, cũng có thể nấu nước giặt để diệt rận, rệp.
• Tác dụng trị giun và diệt côn trùng: chiết xuất Stemona collinsiae (Bách bộ đứng) đã được chứng minh là một chất chống ăn và ức chế tăng trưởng và có hoạt tính diệt côn trùng mạnh.   [1]

• Tác dụng điều trị bệnh phổi và COPD: Trong một nghiên cứu của trường Đại học Y khoa Hàn Quốc, chỉ ra rằng bách bộ có tác dụng đáng kể đối với tình trạng viêm phổi ở mô hình chuột bán cấp do CS gây ra. Theo những kết quả này, Stemona tuberosa có thể đại diện cho một loại thảo mộc trị liệu mới để điều trị các bệnh phổi bao gồm cả COPD. [2] 

• Tác dụng chống tăng sinh trong hai dòng tế bào ung thư biểu mô tuyến giáp thể tủy: Trong nghiên cứu của tác giả Tăng Hạ Lý và cộng sự (2007), đã chỉ ra rằng phân đoạn dichloromethane (DCM) của chiết rễ cây bách bộ ức chế sự phát triển và khả năng tồn tại của tế bào theo cách phụ thuộc vào liều lượng. Cho thấy tác dụng chết theo chương trình mạnh mẽ của phần DCM của bách bộ đối với ung thư biểu mô tuyến giáp thể tủy ở người, do đó gợi ý một ứng cử viên mới cho hóa trị liệu ung thư biểu mô tuyến giáp thể tủy kháng hóa chất cho đến nay. [3]

Các bài thuốc giảm ho, bổ phế và long đờm từ cây bách bộ

Dưới đây là một số bài thuốc giảm ho từ cây bách bộ hiệu quả hiện nay.

Bài thuốc trị ho khan, ho dữ dội

Chuẩn bị nguyên liệu rễ bách bộ và gừng tươi với 2 lượng bằng nhau, đem rửa sạch. Sau đó giã lấy nước, rồi sắc. Ngày uống 2 bát con thuốc đã sắc.

Hoặc dùng rễ bách bộ đã rửa sạch và phơi khô đem củ bách bộ ngâm rượu. Mỗi ngày dùng 3 lần, mỗi lần 1 chén nhỏ.

Bài thuốc trị ho lâu năm

Chuẩn bị rễ bách bộ tươi đã rửa sạch. Sau đó đem giã vắt nước, rồi sắc lại cho dẻo quánh, bảo quản cất đi sử dụng dần. Mỗi lần 1 muỗng canh x 3 lần/ ngày. 

Hoặc sử dụng bách bộ tươi 1kg, bỏ vỏ, bỏ lõi, giã nát, vắt lấy nước cốt, bỏ bã, thêm mật vào thắng để cô thành cao bách bộ trị ho. Mỗi lần 1 muỗng canh x 3 lần/ ngày. 

Hoặc chuẩn bị Bách bộ 40g, thiên môn 40g, mạch môn 40g, bạch mai 3 quả, tang bạch bì 20g. Dùng một chén nước cốt gừng tươi, hòa với mật ong, luyện làm viên bằng hạt nhãn. Mỗi lần ngậm 1 viên, ngày ngậm 3 lần.

Bài thuốc trị ho nhiều

Thu hái cả cây và rễ cây bách bộ, rồi sạch rồi giã vắt lấy nước. Trộn hỗn hợp nước cốt bách bộ vừa giã được với một lượng mật ong tương đương. Sau đó, đem hỗn hợp đó nấu thành cao, ngậm cao bách bộ rồi nuốt từ từ. Sử dụng ngày 3 lần, mỗi lần một thìa.

Bài thuốc trị ho không dứt

Bài thuốc này thực hiện rất đơn giản, bản chỉ cần hơ rễ cây bách bộ trên lửa nóng cho khô. Sau đó, sử dụng lấy một ít rễ cây bách bộ vừa hơ đó, ngậm nuốt nước. Ngày ngậm 3 lần.

Bài thuốc trị ho cho trẻ nhỏ do cảm lạnh

Chuẩn bị nguyên liệu:

• 30g rễ bách bộ đã làm làm sạch và sao khô.
• 30g ma hoàng bỏ mắt. 
• Hạnh nhân bỏ vỏ, bỏ đầu nhọn, đem sao khô, bỏ vào nước thật sôi, vớt ra.

Đem 3 dược liệu trên đi nghiền bột. Sau đó trộn hỗn hợp bột trên với mật ong, nặn thành viên. Mỗi lần dùng 2-3 viên hòa tan với nước nóng, cho trẻ uống ngày 2 lần.

Bài thuốc chữa cảm mạo gây ho, ngứa họng, có ít đờm

Chuẩn bị nguyên liệu: 

• Cát cánh 12g. 
• Kinh giới 12g.
• Bách bộ 16g
• Bạch tiền 12g

Rửa sạch và sơ chế nguyên liệu đem sắc uống. Mỗi lần uống 1 chén x 3 lần/ ngày.

Bài thuốc trị ho do phế nhiệt, do lao phổi

 Chuẩn bị nguyên liệu: 

• Sa sâm 640g 
• Bách bộ 640g.

Rửa sạch và sơ chế nguyên liệu, sau đó giã lấy nước bỏ bã. Trộn nước cốt vừa thu được với 640g mật ong, đem đun nhỏ lửa cho thành cao. Mỗi lần 8ml cao x 2 lần/ ngày.

Bài thuốc trị các chứng ho do hư chứng

Kết hợp bách bộ với các dược liệu thiên môn đông, tang bạch bì, tử uyển, tỳ bà diệp, bối mẫu, mạch môn đông, Đem hỗn hợp dược liệu trên đã sơ chế, sắc uống. Ngày uống 2 lần.

Bài thuốc trị ho, suyễn, viêm phế quản mạn tính

Sử dụng bách bộ 20g, miên hoa căn 5 cái, ma hoàng 8g, đại toán 1 củ, đem sắc uống.

Bài thuốc trị ho gà

Sử dụng bách bộ 10 – 15g, sắc uống.

Hoặc sử dụng bách bộ 12g, đại toán 2 tép, bạch tiền 12g, cam thảo 4g đem sắc uống với đường, mỗi ngày 1 thang, chia làm 3 lần, uống liên tục 3 – 4 ngày.

Cây bách bộ có độc không? 

Có rất nhiều nghiên cứu dược lý về cây bách bộ, trong khi các khía cạnh độc tính của các loài này vẫn chưa được khám phá.

Dược điển Trung Quốc (ấn bản 2015) đã chỉ ra rằng công dụng của các loại cây thuộc chi Stemona là làm giảm ho cũng như diệt sâu bọ và chấy rận. Tuy nhiên, nó có thể dẫn đến buồn nôn, nôn, mê sảng, nhức đầu hoặc thậm chí là khó thở và trầm cảm khi sử dụng quá nhiều và không đúng cách. 

Trong trường hợp bạn bị ngộ độc nhẹ, bạn có thể giải độc bằng gừng tươi giã lấy nước hoặc đem nướng lên pha với nước ấm, thêm một ít giấm ăn. Nếu tình trạng ngộ độc không thuyên giảm, cần đưa ngay đến cơ sở y tế gần nhất để được kịp thời chữa trị.

Bổ Phế Kha Tử Tín Phong chứa bách bộ – giải pháp giảm ho an toàn hiệu quả không lo độc tính

Kế thừa tinh hoa từ y học cổ truyền kết hợp với hiện đại, Dược phẩm Tín Phong đã cho ra đời dòng sản phẩm Bổ Phế Kha Tử Tín Phong thế hệ mới hoàn toàn không chứa đường. Phù hợp với mọi đối tượng sử dụng từ trẻ nhỏ đến người lớn, kể cả người bị tiểu đường, béo phì, huyết áp cao, đến người có nguy cơ bị tiểu đường,…

Bổ Phế Kha Tử Tín Phong được bào chế từ 14 vị dược liệu quý trong dân gian điển hình là Kha tử, Bách bộ, Viễn chí, Cát cánh… đã đem đến công dụng giảm ho, tiêu đờm, giảm ngứa, rát họng nhằm phòng ngừa viêm họng, viêm phế quản và viêm amidan hiệu quả.

Hiện nay trên thị trường đang có 2 loại bào chế, đó là dạng viên ngậm và dạng siro 125ml và được bày bán trên toàn bộ hệ thống nhà thuốc khắp cả nước.

Trên đây là toàn bộ những kiến thức, cách ứng dụng về dược liệu cây bách bộ. Nếu bạn còn băn khoăn hay cần được giải đáp những thắc mắc, bạn vui lòng liên hệ với số hotline 0973732486 hoặc tổng đài 18009229 (miễn cước phí) để được các dược sĩ chuyên môn tư vấn chi tiết hơn.

Tài liệu tham khảo

1. Aurapa Sakulpanich (2017), Insecticidal activity of Stemona collinsiae root extract against Parasarcophaga ruficornis (Diptera: Sarcophagidae), sciencedirect.com/. Truy cập ngày 11/04/2023.
2. Hyeonhoon Lee và cộng sự (2014), Inhibitory effects of Stemona tuberosa on lung inflammation in a subacute cigarette smoke-induced mouse model, ncbi.nlm.nih.gov. Truy cập ngày 11/04/2023.
3. Zengxia Li  và cộng sự (2014), The dichloromethane fraction of Stemona tuberosa Lour inhibits tumor cell growth and induces apoptosis of human medullary thyroid carcinoma cells, ncbi.nlm.nih.gov. Truy cập ngày 11/04/2023.