Cách phát hiện bệnh tay chân miệng sớm nhất trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ

Viêm màng não, viêm não, tổn thương cơ tim … là hàng loạt những biến chứng nguy hiểm của bệnh tay chân miệng ở trẻ khi không được phát hiện và điều trị kịp thời. Để tránh những biến chứng không mong muốn xảy ra, mời cha mẹ cùng các chuyên gia tìm hiểu để nắm rõ các dấu hiệu nhận biết bệnh và cách điều trị sao cho an toàn và hiệu quả nhất qua bài viết dưới đây. 

Bệnh tay chân miệng là bệnh gì? 

Bệnh tay chân miệng (HFMD – “Hand, foot, and mouth disease”) là một căn bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra phổ biến ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Bệnh được đặc trưng bởi các biểu hiện như sốt, rát họng, niêm mạc miệng bị tổn thương đi kèm với sự xuất hiện của các nốt phỏng nước ở tay, chân, miệng và cả bộ phận sinh dục.

Đa phần, bệnh thường diễn biến nhẹ, lành tính và có thể điều trị khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, cũng có một số trường hợp diễn biến rất nhanh, nặng có thể chỉ trong nửa ngày đã chuyển sang giai đoạn nguy hiểm như suy hô hấp và các biến chứng khác. Chính vì vậy, cha mẹ tuyệt đối không được chủ quan mà cần phải theo sát bé thường xuyên để có thể xử lý kịp thời.

Nguyên nhân gây bệnh tay chân miệng 

Nguyên nhân gây bệnh tay chân miệng ở trẻ là do nhóm virus đường ruột, đặc biệt là virus Coxsackievirus A16 (nhóm A16) và Enterovirus 71 (EV71). Virus Coxsackievirus A16 thường gây ra các triệu chứng nhẹ và tự khỏi mà không cần điều trị đặc biệt. 

Mặc dù, trẻ hiếm khi mắc virus Enterovirus 71, nhưng nó lại thường là những ca bệnh nặng và có nguy cơ biến chứng nguy hiểm, thậm chí dẫn đến tử vong ở một số trường hợp.

Bệnh tay chân miệng có lây không?

Có, bệnh tay chân miệng có thể lây từ người sang người một cách dễ dàng và thậm chí có thể tạo ra các đợt dịch bùng phát mạnh. Khả năng lây lan của bệnh mạnh nhất ở tuần đầu tiên sau khi nhiễm bệnh và có thể tiếp tục lây lan ngay cả khi các triệu chứng đã hết. Đặc biệt, bệnh thường rất dễ lây lan cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 5 tuổi nhất là vào mùa hè và mùa xuân. 

Các con đường lây qua bệnh tay chân miệng, bao gồm:

• Dịch tiết mũi, họng và đờm: Vi-rút bệnh tay chân miệng có thể tồn tại trong dịch tiết mũi, họng và đờm của người bệnh. Khi tiếp xúc với các chất này và sau đó chạm vào miệng, mũi hoặc họng, vi-rút có thể lây nhiễm vào người khác.
• Dịch lỏng trong mụn nước: Mụn nước là một trong những triệu chứng chính của bệnh tay chân miệng. Dịch lỏng trong mụn nước chứa vi-rút và khi tiếp xúc trực tiếp với nó, có thể gây lây nhiễm.
• Giọt bắn khi ho, hắt hơi hoặc nói chuyện: Các giọt bắn có thể chứa vi-rút và khi người khác hít thở vào các giọt này, vi-rút có thể lây nhiễm và gây bệnh.
• Chất thải cơ thể của người bệnh: Vi-rút cũng có thể tồn tại trong chất thải cơ thể của người bệnh. Nếu không tuân thủ quy tắc vệ sinh cá nhân và không tiếp xúc an toàn, vi-rút có thể lây nhiễm qua chất thải này.
• Tiếp xúc với vật dụng nhiễm virus: Vi-rút bệnh tay chân miệng có thể lưu trữ trên các vật dụng như đồ chơi, tay nắm cửa, bàn, ghế… Nếu sau đó chạm vào mắt, mũi hoặc miệng, vi-rút có thể lây nhiễm vào người khác.

Trẻ đã từng bị tay chân miệng có bị lại không?

Mặc dù, mỗi lần nhiễm bệnh, cơ thể của trẻ sẽ tạo ra kháng thể đối với loại virus cụ thể mà trẻ đã nhiễm, nhưng không phải đối với tất cả các loại virus thuộc nhóm Enterovirus. 

Do đó, trẻ vẫn có nguy cơ mắc lại bệnh tay chân miệng nếu nhiễm phải các loại virus khác trong nhóm này. Đặc biệt, nguy cơ tái nhiễm bệnh tay chân miệng cao hơn thường gặp ở trẻ bị suy dinh dưỡng, suy giảm miễn dịch … 

Các dấu hiệu tay chân miệng ở trẻ cha mẹ cần lưu ý 

Bệnh tay chân miệng là một bệnh thông thường ảnh hưởng đến trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi. Để nhận biết và xử lý kịp thời, cha mẹ cần nắm rõ các dấu hiệu của bệnh này. Dưới đây là những thông tin quan trọng giúp cha mẹ nhận ra các dấu hiệu nhận biết tay chân miệng ở trẻ theo từng giai đoạn.

Các dấu hiệu cảnh báo cha mẹ cần đưa trẻ tới bệnh viện ngay lập tức

Trong quá trình chăm sóc trẻ, cha mẹ cần theo dõi tình trạng sức khỏe của bé một cách tỉ mỉ. Nếu phát hiện các dấu hiệu sau đây, cha mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức để nhận được sự chăm sóc và điều trị kịp thời, từ đó tránh các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.

• Trẻ bị sốt cao liên tục trên 39 độ C, không đáp ứng tích cực với biện pháp hạ sốt thông thường như dùng thuốc hạ sốt, chườm … 
• Trẻ có những biểu hiện như giật mình, hoảng sợ hoặc thất thần một cách bất thường.
• Trẻ có thể đi loạng choạng, mất thăng bằng hoặc gặp khó khăn trong việc di chuyển. 
• Trẻ có những biểu hiện đảo mắt không bình thường, ví dụ như mắt quay quay hoặc nhìn về hướng khác nhau. 
• Trẻ nôn ói liên tục.
• Trẻ trở nên quấy khóc thường xuyên và khó được an ủi. 
• Nếu trẻ có các biểu hiện co giật, run rẩy cơ thể và hơi thở mệt mỏi, đây có thể là dấu hiệu của biến chứng nghiêm trọng. 

Các biến chứng nguy hiểm khó lường của bệnh tay chân miệng

Bệnh tay chân miệng, mặc dù thường là một bệnh nhẹ tự giới hạn, nhưng đôi khi có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm và khó lường. Dưới đây là một số biến chứng tiềm năng mà cha mẹ nên lưu ý:

• Ảnh hưởng đến việc ăn uống: Bệnh có thể gây ra các vết lở, loét trong miệng và cổ họng, làm cho việc nuốt trở nên khó khăn và đau đớn. Do đó, trẻ thường không muốn ăn uống và có thể gặp vấn đề dinh dưỡng.
• Biến chứng về thần kinh:
  • Viêm màng não do virus: Đây là tình trạng nhiễm trùng và viêm nhiễm ở màng não và dịch não tủy.
  • Viêm não: Đây là một tình trạng rất nghiêm trọng có khả năng đe dọa tính mạng, do viêm nhiễm virus trong não.
  • Liệt chi: Có thể xảy ra tình trạng liệt mềm hoặc liệt toàn bộ một hoặc nhiều chi, đặc biệt ở những trẻ có thể lực kém.

• Biến chứng hô hấp và tuần hoàn:

• • Tổn thương cơ tim: Bệnh tay chân miệng có thể gây tổn thương cho cơ tim, làm suy yếu chức năng tim mạch.
  • Phản ứng phụ trên hệ thống hô hấp: Một số trẻ có thể phát triển phù phổi cấp đáng lo ngại, gây khó thở nghiêm trọng và có thể dẫn đến tử vong.
  • Suy tim: Bệnh tay chân miệng có thể gây suy tim, khiến hệ thống tuần hoàn hoạt động không hiệu quả.

Cách chẩn đoán bệnh tay chân miệng như thế nào?

Chẩn đoán bệnh tay chân miệng thông thường được thực hiện dựa trên các phương pháp sau:

• Đánh giá triệu chứng lâm sàng: Bác sĩ sẽ thăm khám và hỏi các triệu chứng mà trẻ đang gặp phải. Những triệu chứng thường gặp trong bệnh tay chân miệng bao gồm phát ban mẩn đỏ và phồng nước trên miệng, lòng bàn tay, lòng bàn chân, kèm theo sốt và không đỡ sau khi sử dụng các biện pháp hạ sốt thông thường.
• Xem xét yếu tố dịch tễ: Bác sĩ sẽ tìm hiểu về những yếu tố dịch tễ như tuổi, vùng địa lý và sự lây lan của bệnh tay chân miệng trong cộng đồng.
• Kiểm tra vùng bị tổn thương: Bác sĩ sẽ xem xét kỹ lưỡng các vùng bị tổn thương như miệng, lòng bàn tay, lòng bàn chân để xác định các dấu hiệu và triệu chứng đặc trưng của bệnh tay chân miệng.
• Xét nghiệm bệnh phẩm: Đối với những trường hợp nghi ngờ hoặc cần xác định chính xác, bác sĩ có thể yêu cầu lấy mẫu từ họng hoặc phân để tiến hành xét nghiệm để tìm vi-rút gây bệnh và loại trừ các nguyên nhân khác gây ra triệu chứng tương tự.

Cách điều trị bệnh tay chân miệng tại nhà

Hiện nay, mặc dù chưa có loại thuốc điều trị chân tay miệng ở trẻ em đặc hiệu, nhưng chúng ta có thể tập trung vào điều trị các triệu chứng. Tuân thủ theo phác đồ điều trị tay chân miệng Bộ Y tế, dưới đây là một số loại thuốc và biện pháp điều trị có thể được sử dụng để giảm triệu chứng và hỗ trợ sự phục hồi của trẻ:

• Hạ sốt, giảm đau: Dùng paracetamol theo hướng dẫn của bác sĩ để hạ sốt và giảm đau. Liều lượng khuyến nghị là 10-15mg/kg cân nặng mỗi 6 giờ, khi trẻ có sốt từ 38,5 độ C trở lên.
• Thuốc sát trùng: Dùng dung dịch sát khuẩn để bôi lên các vết phồng rộp và vết loét trên da. Điều này giúp ngăn ngừa nhiễm trùng và đẩy nhanh quá trình lành vết thương. Tuy nhiên, cha mẹ không nên tự ý mua thuốc để bôi cho trẻ và chỉ được phép sử dụng theo hướng dẫn của bác sĩ điều trị.
• Bổ sung vitamin và chất cần thiết: 
  • Vitamin C: Bổ sung vitamin C qua thực phẩm như kiwi, cam vắt để hỗ trợ quá trình lành vết thương và tăng cường hệ miễn dịch.
  • Vitamin PP và vitamin A: Các loại vitamin này cũng có thể được bổ sung theo hướng dẫn của bác sĩ để giúp lành vết thương nhanh chóng và duy trì sức khỏe tổng quát.
  • Kẽm: Bổ sung kẽm có thể giúp tăng cường quá trình lành vết thương và hỗ trợ hệ miễn dịch.
• Vệ sinh răng miệng: Súc miệng với nước muối pha loãng để giữ vệ sinh răng miệng và giảm nguy cơ nhiễm trùng.
• Kháng sinh (theo chỉ định của bác sĩ): Trong trường hợp có nhiễm trùng nặng hoặc bội nhiễm, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng kháng sinh như amoxicillin, clavulanic hoặc cephalexin để điều trị.

Việc sử dụng thuốc và tuân thủ các biện pháp điều trị, hướng dẫn và chỉ định của bác sĩ là cách nhanh hết tay chân miệng đối với trẻ. Không tự ý mua thuốc bôi tay chân miệng và tự điều trị. Tái khám định kỳ theo chỉ định của bác sĩ để đảm bảo sự phục hồi và theo dõi tình trạng sức khỏe của trẻ. 

Nếu trẻ có các dấu hiệu nguy hiểm như sốt cao trên 38,5 độ C, khó thở, giật mình, hoặc tình trạng tức ngực, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức để được chăm sóc và điều trị chuyên môn.

Hướng dẫn chăm sóc trẻ bị tay chân miệng từ chuyên gia

Để trẻ nhanh chóng hồi phục và ngăn ngừa biến chứng, cha mẹ hãy làm theo hướng dẫn của chuyên gia về cách chăm sóc trẻ chuẩn y khoa dưới đây:

Chọn thức ăn phù hợp

Đối với trẻ bị tay chân miệng, việc chọn thức ăn phù hợp là rất quan trọng. Thức ăn nên có độ mềm, mịn và mát để giảm đau khi đi qua vết loét trong miệng. Bạn có thể chế biến các món như súp, cháo, kem hoặc trái cây nghiền nhuyễn để trẻ dễ dàng tiêu hóa và không gặp khó khăn khi ăn uống.

Nếu trẻ ăn ít, hãy tăng số lần ăn trong ngày để đảm bảo cung cấp đủ dinh dưỡng cho trẻ. Khi trẻ đã khỏe hơn sau khoảng 4-5 ngày, bạn có thể cho trẻ ăn bình thường mà không cần kiêng khem.

Nghỉ học và tránh tiếp xúc với trẻ khác

Dù trẻ chỉ có dấu hiệu tay chân miệng nhẹ và vẫn khỏe mạnh như bình thường, bạn vẫn nên cho trẻ nghỉ học cho đến khi hoàn toàn hồi phục. Điều này giúp tránh lây bệnh cho các trẻ khác và đảm bảo an toàn cho mọi người trong môi trường trường học.

Vệ sinh cá nhân

Vệ sinh cá nhân là một yếu tố quan trọng để phòng ngừa bệnh lý này cũng như các bệnh truyền nhiễm khác. Bạn và trẻ em nên rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt là trước khi chuẩn bị thức ăn, trước khi tiếp xúc với trẻ nhỏ và sau khi đi vệ sinh.

Hạn chế cho trẻ ăn bốc, mút tay, ngậm đồ chơi hoặc dùng chung khăn ăn, thìa, muỗng với người khác để tránh lây nhiễm vi khuẩn.

Vệ sinh đồ chơi và môi trường sống

Việc vệ sinh đồ chơi và các bề mặt tiếp xúc hàng ngày như bàn ghế, cửa, tay vịn cầu thang, sàn nhà và dụng cụ học tập là rất quan trọng. Cha mẹ cần lau chùi những bề mặt này bằng xà phòng hoặc chất tẩy rửa thông thường để tiêu diệt vi khuẩn và ngăn chặn sự lây lan của bệnh.

Cách ly và điều trị

Nếu trẻ mắc phải bệnh tay chân miệng, cha mẹ cần cách ly trẻ ít nhất trong 10 ngày kể từ khi bệnh xuất hiện. Trong thời gian này, trẻ không nên tiếp xúc với những trẻ khác hoặc tham gia các hoạt động tập thể. Hãy vệ sinh và khử khuẩn lớp học, nhà ở, đồ chơi và bề mặt vật dụng để ngăn chặn sự lây lan của bệnh.

Bên cạnh, việc chăm sóc sức khỏe cho bé, cha mẹ cũng cần hết sức để ý đến sức khỏe của mình vì bệnh tay chân miệng cũng có thể lây nhiễm sang người lớn. Hãy đeo khẩu trang khi tiếp xúc gần trẻ và rửa tay bằng xà phòng sau khi chăm sóc bé.

Nếu cha mẹ còn bất kỳ thắc mắc hãy băn khoăn về bệnh lý này, vui lòng liên hệ theo số hotline 18009229 (miễn cước phí) để được Dược sĩ chuyên môn tư vấn chi tiết hơn.

Tài liệu tham khảo

Tác giả Meredith Goodwin, MD (2023). What Is Hand, Foot, and Mouth Disease (HFMD)?, heathline. Truy cập ngày 27/06/2023.
Tác giả Amanda M. Guerra (2022). Hand, Foot, and Mouth Disease, pubmed. Truy cập ngày 27/06/2023.