Viêm phổi ở trẻ em: Mọi khía cạnh cha mẹ cần nắm rõ

Bạn có biết rằng viêm phổi ở trẻ em là một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi trên toàn thế giới? Tuy nhiên, bạn không nên quá lo lắng. Trang bị kiến thức đúng đắn về viêm phổi sẽ giúp bạn nhận biết, phòng tránh và điều trị bệnh một cách hiệu quả.

Viêm phổi ở trẻ em là bệnh gì?

Viêm phổi ở trẻ em, bản chất là một tình trạng nhiễm trùng ở phổi. Bệnh này đặc biệt thường xuất hiện ở trẻ em dưới 5 tuổi và nếu không được chăm sóc và điều trị đúng cách, có thể dẫn đến các biến chứng nặng, thậm chí tử vong.

Có hai dạng chính của bệnh viêm phổi ở trẻ em:

Viêm phổi thùy

Đây là tình trạng viêm nhiễm tại các mô phổi, bao gồm viêm ống phế nang, túi phế nang và phần cuối của phế quản. Bệnh thường xuất hiện ở những trẻ có sức đề kháng yếu, chẳng hạn như trẻ suy dinh dưỡng hoặc những trẻ có tiền sử vấn đề về hệ hô hấp. 

Sự bùng phát của viêm phổi thùy thường tăng vào mùa đông và mùa xuân, khi tỷ lệ mắc các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp cao nhất.

Viêm phổi phế quản

Viêm phổi phế quản hay còn được biết đến với tên viêm phế quản phổi, là tình trạng nhiễm trùng lan rộng, ảnh hưởng đến phế quản, túi khí phổi và các kẽ mô. 

Bệnh này tiến triển rất nhanh, gây ra biến chứng nặng và cần được phát hiện, chăm sóc và điều trị nhanh chóng. Trẻ dưới 5 tuổi và đặc biệt là trẻ sơ sinh dưới 2 tháng tuổi, là nhóm có nguy cơ mắc bệnh lý này cao nhất.

Nguyên nhân gây ra viêm phổi ở trẻ em

Viêm phổi ở trẻ thường xảy ra sau khi mắc các bệnh khác như cúm hoặc nhiễm trùng đường hô hấp trên. Theo các chuyên gia viêm phổi ở trẻ em xảy ra là do một số nguyên nhân sau:

• Vi khuẩn: Một số loại vi khuẩn có thể gây viêm phổi, trong đó phổ biến nhất là Streptococcus pneumoniae. Những loại vi khuẩn khác như Haemophilus influenzae type b (Hib), Mycoplasma pneumoniae và Chlamydophila pneumoniae cũng có thể gây ra bệnh.
• Virus: Nhiều virus gây bệnh hô hấp cũng có thể gây viêm phổi, ví dụ như virus cúm (influenza), virus RSV và virus enterovirus.
• Nấm: Mặc dù không phổ biến như vi khuẩn và virus, nhưng một số loại nấm cũng có thể gây viêm phổi, đặc biệt ở trẻ có hệ miễn dịch yếu.
• Điều kiện môi trường: Viêm phổi cũng có thể được gây ra hoặc gia tăng nguy cơ do tiếp xúc với môi trường có chất ô nhiễm, bụi, khói thuốc lá hoặc chất độc hại khác.

Dấu hiệu và triệu chứng viêm phổi ở trẻ em

Viêm phổi là một tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp mà trẻ em dễ mắc phải, đặc biệt trong giai đoạn sơ sinh và tuổi nhỏ.

Để giúp bố mẹ nắm bắt được tình hình sức khỏe của con và đưa ra quyết định điều trị kịp thời, dưới đây là những dấu hiệu và triệu chứng cần chú ý:

Triệu chứng viêm phổi trẻ sơ sinh

• Sốt cao vượt quá 39 độ.
• Biểu hiện mệt mỏi, nằm li bì và ngủ một cách liên tục.
• Khó thở, thở nhanh và sử dụng cả bụng để thở, cố gắng lấy nhiều oxy.
• Ban đầu, trẻ có thể ho khan và sau đó là ho có đờm. Đờm ban đầu có màu trắng và sau đó chuyển sang màu xanh hoặc vàng.
• Các bộ phận như môi và da có thể trở nên xanh xao do thiếu oxy.
• Cảm giác tức ngực hoặc đau ở vùng bụng.
• Xuất hiện triệu chứng nôn mửa và tiêu chảy.
• Bỏ bú hoặc bú rất ít.

Triệu chứng viêm phổi trẻ nhỏ

• Thở nhanh và có thể thở rít hoặc khò khè.
• Xuất hiện triệu chứng sốt.
• Ho liên tục.
• Bị nghẹt mũi.
• Cảm giác ớn lạnh.
• Nôn ói không định hình.
• Đau ở vùng ngực và bụng.
• Triệu chứng tiêu chảy.
• Biểu hiện mệt mỏi và ít vận động hơn.
• Không còn cảm giác thèm ăn và thường ăn không ngon.
• Môi và đầu móng tay xanh hoặc xám.

Nhịp thở của trẻ bị viêm phổi 

Khi trẻ em bị viêm phổi, nhịp thở thường tăng lên so với bình thường do cơ thể cố gắng cung cấp đủ oxy cho các tế bào. Dưới đây là cách đếm nhịp thở phát hiện viêm phổi ở trẻ theo hướng dẫn của tổ chức y tế thế giới WHO, như sau:

• Trẻ sơ sinh (dưới 2 tháng tuổi): Trên 60 lần/phút.
• Trẻ từ 2-12 tháng tuổi: Trên 50 lần/phút.
• Trẻ từ 1-5 tuổi: Trên 40 lần/phút.

Tuy nhiên, con số cụ thể có thể thay đổi tùy vào từng trẻ và mức độ nghiêm trọng của bệnh.  

Nếu nhận thấy trẻ có dấu hiệu và triệu chứng nghi ngờ viêm phổi, cần đưa trẻ đến bác sĩ hoặc bệnh viện ngay lập tức để được kiểm tra và điều trị kịp thời.

Viêm phổi ở trẻ em có lây không?

Câu trả lời là: CÓ!

Viêm phổi ở trẻ em có thể lây nếu nó xuất phát từ một nguồn nhiễm trùng như vi khuẩn, virus hoặc nấm. Cách lây truyền thường xảy ra như sau:

Tiếp xúc trực tiếp

Khi trẻ bị viêm phổi ho hoặc hắt hơi, các giọt nước nhỏ chứa vi khuẩn hoặc virus sẽ bốc lên không khí. Những người xung quanh, nếu hít phải những giọt nước này, có thể bị lây nhiễm.

Tiếp xúc gián tiếp

Vi khuẩn hoặc virus có thể sống trên các bề mặt vật lý như đồ chơi, tay cầm cửa, vật dụng cá nhân. Trẻ em hoặc người lớn khi tiếp xúc với những bề mặt này và sau đó đưa tay lên mắt, mũi, hoặc miệng có thể bị lây nhiễm.

Viêm phổi ở trẻ em gây ra những biến chứng nguy hiểm nào?

Trẻ bị viêm phổi có nguy hiểm không?

Tình trạng viêm phổi ở trẻ thường tiến triển rất nhanh. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa đến tính mạng của trẻ.

• Nhiễm trùng huyết: Khi vi khuẩn gây ra viêm phổi xâm nhập vào hệ tuần hoàn, trẻ có thể phát triển nhiễm trùng máu, dẫn đến tình trạng sốc biến chứng nhiễm trùng. Đây là một biến chứng nguy hiểm, yêu cầu sự can thiệp y tế khẩn cấp và có khả năng gây ra tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
• Tràn mủ màng phổi: Trẻ em bị viêm phổi có thể phát triển tình trạng này, khiến họ cảm thấy khó thở, tăng lượng bạch cầu và kháng lại việc điều trị bằng thuốc.
• Viêm màng não: Đây là một biến chứng nghiêm trọng, gây ra những tổn thương vĩnh viễn cho não và các rối loạn thần kinh, đặt trẻ vào tình trạng nguy kịch.
• Hội chứng suy hô hấp cấp: Khi trẻ bị áp xe phổi, viêm phổi mạn tính hoặc suy giảm hệ miễn dịch, họ có thể gặp phải biến chứng này.
• Tràn dịch màng tim và trụy tim: Biến chứng này ảnh hưởng trực tiếp đến hệ tuần hoàn của trẻ, gây ra tình trạng tràn dịch màng tim, làm to bóng tim và dẫn đến trụy tim.
• Các biến chứng khác: Bệnh viêm phổi cũng có thể gây ra nhiều biến chứng khác như viêm nội tâm mạc, viêm phúc mạc và viêm khớp.

⇒ Bạn đọc có thể xem thêm: Biến chứng viêm phổi ở trẻ nhỏ hay gặp phải hiện nay?

Trẻ bị viêm phổi có tự khỏi được không?

Cha mẹ nên lưu ý rằng, trẻ bị viêm phổi không nên dựa vào khả năng tự khỏi. Trong một số trường hợp nhẹ và ở những trẻ có hệ miễn dịch tốt, cơ thể có thể đối phó với viêm phổi mà không cần can thiệp y tế. 

Tuy nhiên, viêm phổi là một bệnh lý tiềm ẩn nhiều nguy cơ biến chứng, nên việc chăm sóc và điều trị kịp thời là rất quan trọng.

Viêm phổi ở trẻ em thường do vi khuẩn, virus hoặc nấm gây ra. Cần một chẩn đoán chính xác để xác định nguyên nhân và chọn lựa phác đồ điều trị phù hợp. Đặc biệt, nếu do vi khuẩn gây ra, việc sử dụng kháng sinh theo chỉ định của bác sĩ là rất quan trọng.

Phác đồ điều trị viêm phổi ở trẻ em

Việc điều trị viêm phổi ở trẻ em phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh là virus và vi khuẩn. Bác sĩ dựa vào triệu chứng trên lâm sàng, các xét nghiệm bào gồm chụp X- quang ngực và xét nghiệm máu để chẩn đoán nguyên nhân gây bệnh để đưa ra cách điều trị phù hợp cho trẻ.

Phương pháp điều trị viêm phổi trẻ em do virus

Nếu virus là nguyên nhân gây bệnh viêm phổi ở trẻ em, để điều trị bác sĩ có thể khuyên bố mẹ nên dành thời gian cho trẻ nghỉ ngơi thật nhiều kết hợp có thể dùng thuốc để hạ sốt cho trẻ nếu tình trạng sốt xảy ra.

Không sử dụng thuốc giảm ho có chứa hoạt chất codein hoặc dextromethorphan để điều trị ho do viêm phổi cho trẻ.

Với những trẻ từ 2 tuổi trở lên nếu bị ho, bố mẹ có thể sử dụng thêm các sản phẩm hỗ trợ chứa các vị dược liệu từ thiên nhiên tốt cho hệ hô hấp giúp giảm ho do viêm phổi như kha tử, tỳ bà diệp,….

Cách điều trị viêm phổi ở trẻ em do vi khuẩn 

Bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng thuốc kháng sinh để điều trị nhiễm khuẩn cho trẻ. Đối với những trường hợp nặng, bác sĩ có thể kê thêm một số thuốc đặc trị theo đơn của bác sĩ như thuốc ho, thuốc hạ sốt,…để chữa bệnh giúp hạn chế những biến chứng nặng hơn, ảnh hưởng đến sức khỏe.

Trẻ bị viêm phổi bao lâu thì khỏi?

Thời gian trẻ bị viêm phổi cần để hồi phục và khỏi bệnh phụ thuộc vào nhiều yếu tố:

Nguyên nhân gây bệnh

Viêm phổi do vi khuẩn thường được điều trị bằng kháng sinh và có thể mất từ 7-10 ngày để trẻ khỏi hoàn toàn. Trong trường hợp viêm phổi do virus, thời gian hồi phục có thể kéo dài hơn, tùy thuộc vào loại virus gây ra.

Độ nặng của bệnh

Những trẻ mắc bệnh ở dạng nhẹ có thể hồi phục nhanh chóng chỉ trong vòng một tuần. Trong khi đó, các trường hợp nặng hơn hoặc có biến chứng có thể cần một thời gian lâu hơn, thậm chí vài tuần, để hồi phục hoàn toàn.

Độ tuổi và sức khỏe của trẻ

Trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ dưới 2 tuổi, cũng như trẻ có tiền sử y tế hoặc tình trạng sức khỏe kém, có thể cần một thời gian lâu hơn để khỏi bệnh.

Điều trị

Sự phản ứng của trẻ đối với điều trị cũng ảnh hưởng đến thời gian hồi phục. Một số trẻ phản ứng tốt với điều trị và hồi phục nhanh, trong khi một số khác có thể cần thêm thời gian.

Dù trẻ có dấu hiệu hồi phục nhanh chóng sau vài ngày điều trị, việc tuân thủ lịch trình điều trị đầy đủ và hẹn tái khám với bác sĩ là rất quan trọng.

Cách chăm sóc trẻ bị viêm phổi tại nhà

Khi trẻ mắc viêm phổi, sức khỏe của bé bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Để trẻ mau khỏi, cha mẹ cần áp dụng các biện pháp chăm sóc đúng đắn:

Luôn tuân theo chỉ dẫn của bác sĩ 

• Thuốc hạ sốt: Luôn tuân thủ chỉ dẫn của bác sĩ và cho trẻ uống đúng liều lượng.
• Không nên tự ý cho trẻ dùng thuốc mà chưa có sự chỉ định của bác sĩ.

Sử dụng các biện pháp hỗ trợ giảm triệu chứng

• Long đờm cho trẻ: Vỗ nhẹ lưng trẻ sau khi ăn hoặc trước khi đi ngủ giúp bé long đờm và dễ thở.
• Sử dụng máy sục hoặc máy tạo độ ẩm để tăng cường độ ẩm trong phòng, giúp trẻ thoải mái và giảm nguy cơ viêm nhiễm.

Chế độ dinh dưỡng

• Cung cấp cho trẻ thực phẩm mềm, dễ tiêu và không ép trẻ ăn. Chia nhỏ bữa ăn giúp trẻ dễ tiếp nhận.
• Cho trẻ sơ sinh bú mẹ trong 6 tháng đầu.
• Với trẻ lớn hơn, cần cung cấp thực phẩm giàu dinh dưỡng như rau xanh, trái cây (đặc biệt là loại có múi chứa vitamin C), thịt và cá.

Cha mẹ cần lưu ý, chế độ ăn uống đủ dinh dưỡng là một phần quan trọng trong quá trình chăm sóc trẻ bị viêm phổi tại nhà.

Môi trường sống

Đảm bảo môi trường xung quanh trẻ luôn sạch sẽ, thoáng đãng và không bị ô nhiễm. 

Các biện pháp phòng ngừa bệnh viêm phổi ở trẻ em

Phòng ngừa bệnh viêm phổi ở trẻ em chủ yếu dựa vào hai hướng chính:

Tiêm chủng vắc xin phòng ngừa viêm phổi

Tiêm vắc xin phòng bệnh viêm phổi cho trẻ là biện pháp hiệu quả nhất.

• Trẻ nên được tiêm vắc xin chống vi khuẩn phế cầu, vi khuẩn ho gà Bordetella pertussis và vi khuẩn Haemophilus influenzae týp B từ khi 2 tháng tuổi.
• Tiêm vắc xin cúm mùa cho trẻ từ 6 tháng tuổi để phòng ngừa biến chứng viêm phổi do virus cúm.
• Trẻ từ 9 tháng tuổi nên được tiêm vắc xin chống sởi, vì virus sởi có thể gây ra biến chứng viêm phổi.

Biện pháp phòng tránh tiếp xúc với môi trường lây nhiễm

• Hạn chế trẻ tiếp xúc với người đang bị bệnh, đặc biệt là những người có triệu chứng như ho, hắt hơi, sổ mũi.
• Tạo môi trường sống sạch sẽ, không khói thuốc lá và các tác nhân gây ô nhiễm khác.
• Rửa tay thường xuyên với xà phòng, đặc biệt trước khi tiếp xúc và chăm sóc trẻ.
• Tránh tiếp xúc với đám đông, nơi tập trung nhiều người như trung tâm mua sắm, sân chơi trong mùa dịch.

Ngoài ra, việc nuôi dưỡng trẻ một cách khoa học, đảm bảo chế độ dinh dưỡng đủ chất, giấc ngủ đầy đủ và tập thể dục thường xuyên cũng giúp tăng cường hệ miễn dịch, giảm nguy cơ mắc bệnh.

Với những thông tin hữu ích trong bài viết trên sẽ giúp quý độc giả hiểu rõ được viêm phổi trẻ em từ đó biết cách điều trị hiệu quả. Nếu còn bất kỳ băn khoăn hay thắc mắc gì vui lòng liên hệ ngay tổng đài 18009229 (miễn cước phí) để được dược sĩ chuyên môn tư vấn chi tiết hơn.

Tài liệu tham khảo

Tác giả Dan Brennan, MD (2021). What to Know About Pneumonia in Children, webmd. Truy cập ngày 24/08/2023.